Met de eindeloze stroom van kleurrijke apps en grappige filmpjes is het geen wonder dat je ukkie urenlang aan het scherm gekluisterd zit. Daarnaast is het in veel gezinnen een handig middel om als ouder even je handen vrij te hebben om te koken, je werk af te maken of een moment van rust te creëren. Het scherm lijkt soms de beste oplossing, maar steeds meer onderzoeken tonen aan dat deze ‘gemakkelijke oplossing’ een prijs heeft. In dit blog vertel ik je welke nadelige effecten je kind kan ondervinden van schermtijd, hoe je deze nadelige effecten kunt beperken en daarnaast bied ik je ook een aantal alternatieven voor schermtijd.

De makkelijkste weg?

De schermtijd van kinderen tussen de 0 en 6 jaar is de afgelopen jaren flink toegenomen. Gemiddeld kijken ukkies 100 minuten per dag naar een scherm. En in 2023 gaf zelfs 25 % van de ouders van 0- en 1-jarigen aan dat hun kind twee uur schermtijd per dag had. Terwijl de Wereldgezondheidsorganisatie adviseert om kinderen onder de twee jaar helemaal geen schermtijd te geven. Het is verleidelijk om toe te geven aan het gemak van een scherm. Vooral omdat ze je als ouder direct ruimte, rust en verlichting geven. 91% van de ouders gebruikt media om zelf even de handen vrij te hebben. Soms is het gewoon heel fijn als je kind stilzit en even niet als een wervelwind door je woonkamer sjeest of gillend op de grond ligt omdat hij zijn zin niet krijgt. Maar veel schermtijd kan de ontwikkeling van je kind schaden. En het venijnige is: die nadelige effecten zie je niet direct, maar vaak pas veel later…

Schermen worden steeds vaker ingezet om ‘lastig’ gedrag van kinderen te voorkomen of ‘op te lossen’. Hierdoor leren kinderen onvoldoende hoe zij met hun emoties om moeten gaan en wat ze zelf kunnen doen om zich weer goed te voelen. Dit kan leiden tot emotieregulatie problemen. Je kind kan dan bijvoorbeeld moeilijk omgaan met boosheid, teleurstellingen of tegenslag.

Beweging is onmisbaar

Spelen en veel bewegen zijn noodzakelijke activiteiten om prikkels op een goede manier te verwerken en emoties te reguleren. Tijdens het spelen gebruikt je kind al zijn zintuigen. Door alles voluit te ervaren, veel te bewegen, te ruiken, te proeven, te horen, te zien en vast te pakken leert hij zichzelf, zijn emoties en de wereld om hem heen kennen en begrijpen. Al die ervaringen dragen bij een het opdoen van vaardigheden, het ontwikkelen van zijn zelfvertrouwen en creativiteit. Van spelen en vooral ook bewegen leert je kind dus ontzettend veel. Een voorbeeld:

Je peuter van 2,5 is druk, rusteloos en nogal prikkelbaar. Het lukt hem niet om zelfstandig te spelen en hij wordt heel snel boos. Je besluit hem aan tafel te zetten met wat kleurpotloden maar binnen vijf minuten vliegen de potloden door de kamer. Je kind blijft rennen en gillen. Hij wordt steeds bozer en jij steeds geïrriteerder. Je hebt nu een aantal opties:

1. Je waarschuwt je peuter dat hij stil moet zijn en zich moet gedragen. Waarschijnlijk werkt dit niet of maar tijdelijk want je kind heeft veel te veel energie.

2. Je geeft je peuter een tablet met zijn favoriete filmpje. Deze optie geeft je als ouder direct rust, maar je kind is zijn energie nog niet kwijt dus reken maar op strijd als je de tablet straks uit wil zetten.
3. Je gaat met je peuter een korte beweegactiviteit doen. Zo’n activiteit kan hem helpen om energie kwijt te raken en zijn stemming te verbeteren. Zet vrolijke muziek op en moedig je kind aan om te springen als een konijn, te sluipen als een tijger, te waggelen al een pinguïn en te rennen als een paard. De meeste peuters vinden die hartstikke leuk, zeker als je zelf ook meedoet!

Een fysieke activiteit helpt om opgehoopte energie te kanaliseren en positieve emoties te ervaren. Na afloop van de bewegingsactiviteit is je peuter kalmer, meer ontspannen en waarschijnlijk weer beter in staat om een tijdje zelfstandig te spelen.

Moeite met prikkels

Als je baby veel schermtijd heeft, kan hij als peuter problemen krijgen met het verwerken van prikkels uit zijn omgeving. Bijvoorbeeld geluid, geuren, aanrakingen en in sociale situaties. Uit onderzoek blijkt dat hij prikkels dan mogelijk minder goed kan verwerken en ze gaat vermijden óf dat hij juist meer op zoek gaat naar prikkels. Bijvoorbeeld door drukte of contact met andere kinderen te vermijden of juist heel uitdagende situaties opzoeken en extreem beweeglijk te zijn. Kinderen die op 1-jarige leeftijd naar een scherm keken (hoe lang dan ook) hadden een twee keer zo grote kans op afwijkend gedrag op het gebied van prikkelverwerking.

Impact op de taalontwikkeling

Ook weten we uit onderzoek dat te veel schermtijd op jonge leeftijd ervoor kan zorgen dat je kind een taalachterstand oploopt. Veel ouders denken dat hun kind juist veel leert van het kijken naar filmpjes, maar wat je kind via een scherm leert is maar minimaal. Van praten, fysieke ervaringen en interactie met een volwassene leert hij namelijk het allermeest. Kinderen hebben het nodig om veel woorden te horen om hun woordenschat te vergroten. Met een grotere woordenschat kan je kind zich beter uitdrukken, makkelijker met andere kinderen communiceren en het helpt bij het leren lezen en schrijven. Recent Australisch onderzoek toonde aan dat een peuter die 2 uur per dag naar een scherm kijkt ongeveer 1000 woorden minder hoort dan een peuter zonder schermtijd. Schermen dagen je kind meestal niet uit om te praten. Je kind krijgt dus te weinig oefening. Als je peuter dagelijks veel schermtijd heeft gaat dat dus ten koste van zijn taalontwikkeling. Het beheersen van taal is een belangrijke basisvaardigheid om in de maatschappij mee te kunnen doen. Je moet immers overal lezen en met anderen communiceren.

De goede band

Daarnaast kan schermgebruik ook de goede band met je kind in de weg staan. Als jij zelf of je kind veel tijd achter een scherm doorbrengt is er veel minder contact en interactie. Vooral voor hele jonge kinderen is dat contact essentieel om zich veilig te kunnen voelen. Een veilige hechtingsrelatie tussen ouder en kind is van wezenlijk belang voor de gezonde ontwikkeling van jouw kind. Een veilige hechtingsrelatie geeft jouw kind zelfvertrouwen en het gevoel dat hij de moeite waard en veilig is. Een veilige hechtingsrelatie is een voorwaarde voor verdere ontwikkeling. Het ervaren van basisveiligheid stelt jouw kind in staat om te leren, te spelen en te ontdekken. Jouw kind kan zich op lichamelijk, geestelijk en sociaal emotioneel vlak ontwikkelen. Om veilig te kunnen hechten heeft je kind het nodig dat je adequaat reageert op zijn signalen en dat je hem troost, helpt en geruststelt wanneer dat nodig is. Jouw kind leest aan jouw gezicht en houding af of hij veilig is. En op het moment dat bij je kind de spanning oploopt zal hij zich altijd tot jou wenden om hulp te krijgen. Op het moment dat je als ouder niet beschikbaar bent omdat je verscholen zit achter een scherm kan dat angstige gevoelens oproepen bij jouw kind. Dit filmpje is daar een goed en confronterend voorbeeld van.

Een nieuwe balans

En misschien denk je nu: nou het zal allemaal wel meevallen met die risico’s. Maar wat als het onverhoopt toch niet mee blijkt te vallen? Dan draai je de tijd en die negatieve effecten niet zomaar terug. Neem daarom de schermtijd in je gezin weer eens onder de loep: hoeveel tijd zit je kind of jijzelf achter een scherm, hoeveel beweging heeft je kind, wat voor filmpjes kijkt je kind en passen die bij zijn leeftijd? (Hoe je geschikte media voor jonge kinderen herkent kun je lezen in dit blog). Uit onderzoek weten we ook dat kinderen veel meer leren van digitale media als je als ouder actief betrokken bent en meedoet.

Ik daag je uit om een nieuwe balans te vinden. Zit je kind nu elke dag achter een scherm als jij gaat koken? Kijk dan eens of je één dag in de week iets anders aan kunt bieden. En onderzoek wat het jullie brengt. Misschien wel meer verbinding tussen jou en je kind of juist meer rust tijdens het eten of minder boze buien en meer creativiteit?

Alternatieven voor schermtijd:

Hieronder vind je een aantal suggesties om je kind te laten spelen zonder scherm. Relatief simpele en goedkope activiteiten die je makkelijk in kunt zetten als jij staat te koken of even iets anders moet doen.

• Zet je kind tijdens het koken bij je in de keuken (in de kinderstoel of wipstoel), geef het alvast iets te eten en laat ze steeds alle ingrediënten zien en vertel hoe het heet en wat je daarmee gaat doen. Goed voor de taalontwikkeling!
• Geef je kind een bak of dienblad met ongekookte pasta (penne bijvoorbeeld), een bakje/maatbeker en een lepel en laat ze daarmee spelen terwijl je kookt. Je kunt als je kind wat ouder is ook wat kleinere dingen kiezen zoals ongekookte bruine bonen, spliterwten en rijst. Een lege rol van het keukenpapier is leuk om alles doorheen te laten glijden. Goed voor de motoriek!
• Leen een leuk en groot zoekboek bij de bieb en laat je peuter daar in kijken en geef ze steeds een nieuwe zoekopdracht. Bij ons zijn de zoekboeken van Jan van Haasteren zeer geliefd omdat er zoveel op te zien is.
• Geef ze een bak met grote kralen en een veter en laat ze een ketting rijgen.
• Geef je kind bakjes, flesjes of bordjes en een lepel of ander (ongevaarlijk) keukengerei en laat ze daar mee spelen of op sabbelen.
• Vul een plastic flesje met water en gekleurde glitters, elastiekjes of kraaltjes en maak het stevig dicht. Superleuk om mee te schudden, te rollen of naar te kijken.
• Bewaar een eierdoos en koop kleine pompons in verschillende kleuren en laat je kind de balletjes sorteren, in elk vakje van de eierdoos een andere kleur. Maak het lastiger door ze de balletjes te laten pakken met een grote pincet.
• Koop een magisch waterkleurboek, dan kan je kind verven zonder knoeien en je kunt het steeds weer opnieuw gebruiken!
• Mozaïek met stickers, voorgedrukte platen versieren met stickers. Goed voor de motoriek en superleuk om te doen.